Najważniejsze cechy oceny diamentów bezbarwnych - metoda 4C

Każdy diament jest wyjątkowy – nie każdy jednak ma taką samą wartość. Diamenty o bardzo dobrym szlifie, nieskazitelnej czystości, wspaniałej barwie i znacznej masie należą do najrzadszych i ich cena jest najwyższa. Najpopularniejszym systemem oceny diamentów jest metoda 4C. Jest to skrót pochodzący od pierwszych liter czterech angielskich słów Cut (szlif), Clarity(czystość), Colour (barwa), Carat (masa karatowa). Dla niektórych osób z rynku diamentów szlif w diamentach bezbarwnych wydaje się najważniejszym parametrem. Inna szkoła mówi o tym samym poziomie istotności każdego parametru. Pewne jest, że szlif jest najbardziej złożonym ze wszystkich, a diamenty należy oceniać przez wszystkie parametry 4C. Znajomość tej metody ułatwi poruszanie się po rynku diamentów.

Bardzo ważny parametr, który często mylony jest z kształtem diamentu. Kształt odnosi się do bryły diamentu, natomiast szlif określa, jak dobrze diament został wycięty z surowego kamienia i dotyczy jego proporcji, symetrii oraz polerancji. Szlif odnosi się zatem do interakcji diamentu z padającym na niego światłem. W diamencie, który jest oszlifowany idealnie, światło wpada do niego od góry, załamuje się wewnątrz i wraca, co sprawia, że kamień lśni. Diament, który został oszlifowany zbyt płytko lub głęboko - słabo odbija się światło i źle się prezentuje.

Idealnie oszlifowany diament, pod wpływem światła, osiąga różne efekty wizualne. Nieoszlifowany diament ich nie posiada.

Oszlifowany diament pod wpływem światła i ruchu będzie osiągał następujące efekty:

Brylancja (brilliance) - odnosi się do światła, które odbija się od wnętrza diamentu. To właśnie sprawia, że kamień wydaje się lśnić. Promienie światła wpadają do wnętrza kamienia, załamują się i wracają, czego efektem jest iskrzenie diamentu.

Brylancję można przyrównać do okna. Światło wpada przez okno, w zależności od tego jak szkło je pochłania. Promienie przejdą przez okno, jeśli jakość szkła (szlifu diamentu) jest wysoka. Nierówne i wadliwe szkło nie przepuści promieni światła tak dobrze, jak przeźroczysta szyba. Tak samo diament. Efekt brylancji widać w diamentach najlepiej oszlifowanych. Te z gorszym szlifem nie będą lśnić, ponieważ nie odbiją światła i będą wydawać się ciemniejsze.

Dyspersja (fire) - występuje wtedy, gdy niektóre promienie białego światła przechodzące przez diament, zostają rozbite na kolory widma światła. Białe światło rozprasza się na wszystkie kolory tęczy.

Scyntylacja (scintillation) - odnosi się do fasetek, które zaczynają błyszczeć, gdy diament jest poruszany np. w przód i w tył. W zasadzie, podczas ruchu kamienia, niektóre fasetki powinny wyglądać na ciemne, a inne migotać.

Grafika 1. Brylancja, dyspersja i scyntylacja

Źródło: https://www.withclarity.com/education/user/pages/02.diamond-education/08.diamond-cut/14.diamond-brilliance/diamond-brilliance-fire-scintillation.gif  

Ze wszystkich parametrów 4C - szlif jest najbardziej złożonym i trudnym do analizowania. Instytut gemmologiczny w Ameryce (Gemological Institute of America - GIA) wprowadził 5-stopniową klasyfikację szlifu, który obecnie jest rynkowym standardem:

• Excellent - maksymalna brylancja i dyspersja. Odbija prawie całe światło wpadające do diamentu, tworząc wyjątkowy blask.

• Very Good - prawidłowo odbija większość światła wpadającego do diamentu, tworząc doskonałą brylancję i dyspersję. W normalnych warunkach oświetleniowych wygląda bardzo podobnie do Excellent Cut.

• Good - odbija większość światła wpadającego do diamentu, zapewniając ponadprzeciętny wygląd.

• Fair - pozwala na ucieczkę dużej części światła, wpadającego do diamentu z boków lub dna, zmniejszając brylancję i dyspersję.

• Poor - pozwala na ucieczkę większości światła wpadającego do diamentu z boków lub od dołu. Diament może wydawać się zauważalnie matowy.

Grafika 2. Odbicie światła wewnątrz diamentu

Szlif poddawany jest ocenie ze względu na:

• Symetrię. Ocena szlifu diamentu względem osi pionowej (główna oś symetrii) oraz osi poziomych (pomocnicze osie). Symetria ma wpływ na siłę brylancji diamentu.

• Polerancję. Jakość wypolerowanych płaszczyzn diamentu, decydująca o zewnętrznym i wewnętrznym odbiciu światła. Diament za słabo wypolerowany nie wpuszcza do wewnątrz światła i go nie odbija. Sprawia wrażenie kamienia „bez życia”. Słabo wypolerowany diament ma na swojej powierzchni mikro pory, które mogą wchłaniać tłuszcz i inne zanieczyszczenia, powodujące trwałe uszkodzenia kamienia.

• Proporcje. Wyrażony w procentach stosunek poszczególnych elementów budowy diamentu do jego średnicy. Od uzyskanych proporcji zależy, jak dobrze załamuje się światło wewnątrz diamentu. W zależności od kształtu diamentu inne będą jego idealne proporcje.

Triple Excellent

Bardzo pożądany diament, którego szlif, polerancja i symetria znajdują się na najwyższym poziomie (Excellent) wg GIA. Nie każdy taki diament będzie od razu droższy, ponieważ należy jeszcze uwzględnić pozostałe parametry tj. kolor, karat i czystość.

Grafika 3. Budowa diamentu o szlifie brylantowym

Słowniczek:

• Crown - korona

• Table - tafla

• Star Facet - faseta taflowa

• Bazel Facet - faseta główna

• Upper Girdle Facet - faseta rondystowa (górna)

• Girdle - rondysta

• Pavilion - pawilon/podstawa

• Lower Girdle Facet - faseta rondystowa (dolna)

• Pavilion Facet - faseta główna

• Culet - kolet

Istnieją również inne kształty oszlifowanych diamentów. Najczęściej występującym i najwyżej ceniony jest szlif brylantowy (okrągły szlif Tolkowskiego). Nazywany jest szlifem idealnym.

W przypadku diamentów w kolorach fantazyjnych - rodzaj szlifu nie ma znaczenia. Ze względu na to, że są to bardzo rzadkie kamienie, kształt dobierany jest tak, aby masa wyszlifowanego diamentu była jak największa.

Grafika 4. Proporcje idealnego diamentu o szlifie brylantowym

Grafika 5. Przykładowe kształty diamentów

Diamenty powstały głęboko pod skorupą Ziemi, pod wpływem ekstremalnego ciepła i ciśnienia. W większym lub mniejszym stopniu praktycznie wszystkie te kamienie zawierają drobne niedoskonałości. Gdy występują wewnątrz, zwane są inkluzjami. Jeśli występują na powierzchni, mówi się o tzw. skazie (z ang. blemishes).

Czystość odnosi się do stopnia, w jakim występują te niedoskonałości. Diamenty, które zawierają liczne lub znaczące inkluzje, czy też skazy, mają mniejszą brylancję, ponieważ wady zakłócają ścieżkę przenikania światła przez diament.

Pozycja inkluzji wpływa na to, jak łatwo można je zobaczyć. Diamenty tnie się tak, aby inkluzje nie były widoczne, patrząc z góry, przez taflę (table - górna część diamentu) oszlifowanego diamentu. Najlepiej, kiedy inkluzje znajdują się pod fasetką (bazel) lub w pobliżu rondysty (girdle), ponieważ trudniej je zobaczyć.

Skala stworzona przez GIA i stosowana na całym świecie określająca czystość diamentu:

• FL (Flawless) - brak inkluzji i skaz pod 10-krotnym powiększeniem. Czystość FL występuje niezwykle rzadko, około 1 na 5 000 diamentów.

• IF (Internally Flawless) - brak inkluzji, ale skazy pod 10-krotnym powiększeniem mogą być widoczne dla doświadczonego eksperta oceniającego diament (grader). Równie rzadkie, co FL. Diamenty o czystości IF stanowią mniej niż 3%.

• VVS1 i VVS2 (Very, Very Slightly Included) - niewielkie inkluzje, trudno dostrzegalne nawet dla uzdolnionego eksperta pod 10-krotnym powiększeniem. Najczęściej inkluzje w VVS1 są widoczne w pawilonie, a w VVS2 w koronie diamentu. VVS1 jest czystością wyższą od VVS2.

• VS1 i VS2 (Very Slightly Included) - inkluzje widoczne pod 10-krotnym powiększeniem, ale są małej wielkości. Nie widoczne dla „gołego oka”. Diamenty od tej czystości w górę są najbardziej popularne w biżuterii. VS1 jest czystością wyższą od VS2.

• SI1 i SI2 (Slightly Included) - drobne Inkluzje są widoczne pod 10-krotnym powiększeniem. SI1 jest czystością wyższą od SI2. Inkluzje w SI1 są często niewidoczne „gołym okiem”, a w SI2 często są widoczne.

• I1, I2 i I3 (Included) - inkluzje są widoczne pod 10-krotnym powiększeniem, jak również „gołym okiem”. Mogą wpływać na brylancję diamentu.

Grafika 6. Zastosowanie skali czystości w praktyce

Grafika 7. Rodzaje inkluzji

Kolor diamentu to jeden z najważniejszych paramentów przy ocenie diamentów bezbarwnych i niezaprzeczalnie najważniejszy parametr w ocenie diamentów w kolorach fantazyjnych.

Dla diamentów bezbarwnych została określona międzynarodowa skala barw. Rozpoczyna się od litery D, która określa bezbarwność. Wraz ze wzrostem obecności koloru etykietuje się je kolejno do litery Z, określającej diamenty z domieszką żółtego lub brązowego koloru.  

Diamenty są klasyfikowane kolorystycznie poprzez porównanie ich z kamieniami o znanym kolorze przy kontrolowanym oświetleniu i precyzyjnych warunkach oglądania.

Grafika 8. Skala koloru diamentów bezbarwnych

 Źródło: https://www.gemsociety.org/wp-content/uploads/2020/09/diamond-color-chart.jpg

Im mniej kolorów w diamencie bezbarwnym, tym wyższa jest jego wartość.

Wyjątkiem są diamenty w kolorach fantazyjnych – wykraczające poza standardowy zakres kolorów D-Z. To bardzo rzadkie diamenty stanowiące promil wydobywanych diamentów bezbarwnych. I to właśnie kolor świadczy o ich wartości - im więcej koloru mają, tym są cenniejsze. Więcej o tych wyjątkowych kamieniach piszemy w artykule "Cechy diamentów kolorowych".

W odróżnieniu od karata w złocie, określającego czystość kruszcu - karat w przypadku diamentów określa masę. To w przybliżeniu ok. 0,2 gr.

Większe kamienie, o określonej masie (np. 2 ct) są więcej warte, niż kilka kamieni mniejszych o tej samej łącznej masie (np. 0,5 + 0,7 + 0,8 ct).

Grafika 9. Carat

Każdy diament można ocenić wykorzystując parametry metody 4C. Niewątpliwie ma ona wiele zalet, ponieważ wszystkie oszlifowane kamienie można ocenić, przyjmując te same wytyczne. Niestety metoda nie jest idealna. Każdy kamień jest inny i wymaga indywidualnego podejścia. Na jego korzyść, lub przeciwnie na niekorzyść mogą wpływać inne parametry niesklasyfikowane w metodzie 4C np. fluorescencja. Dlatego tak ważne w ocenianiu diamentów bezbarwnych i kolorowych jest indywidualne podejście do każdego z nich. Metoda 4C to doskonały początek – nie pozwoli jednak na pełną ocenę diamentu.